Meisjes maken kleine opmars in drugswereld

'Wie heeft er in godsnaam een diploma nodig als er een snelweg is naar geld?' Een jonge vrouw getuigt over haar vroeg begonnen handeltje in drugs. Die onderwereld heeft de reputatie een mannenwereld te zijn, maar intussen begaan meer minderjarigen drugsmisdrijven, meisjes incluis. De Antwerpse Dienst Alternatieve Maatregelen probeert jongeren terug naar de bovenwereld te brengen.

Januari 2023, vroeg op een avond worden met een oorlogswapen vijf kogels afgevuurd op een garagepoort van een woning in Merksem. In de schietpartij komt de 11-jarige Firdaous E.J. om het leven, nichtje van een beruchte drugsbaron. Het land is in shock nu het drugsgeweld ook kinderen dodelijk raakt.

Een jaar na de moord komt de politie twee verdachten op het spoor, onder wie een vrouw uit Putte. De 53-jarige Daniëlle R. werd al eerder gelinkt aan georganiseerde misdaad. Op haar kerfstok? Drugshandel, ontvoering, gijzeling en het bezit van een arsenaal oorlogswapens. Haar recente aanhouding zet aan het denken over de rol van vrouwen in drugscriminaliteit. Groeit hun aandeel en positie mee met de uitdijende drugsoorlog?

Jennifer: 'Stap voor stap rolde ik van de beautywereld in de drugswereld'

Niet bepaald, blijkt uit politiecijfers (zie kader). Die tonen dat het aandeel van vrouwen in de oprukkende drugsmisdaad beperkt blijft. Ook de voortschrijdende emancipatie van vrouwen in de bovenwereld leidt niet noodzakelijk tot een prominentere rol in een door mannen gedomineerde onderwereld.

Uitzonderingen zoals Danielle R. niet te na gesproken, blijft de rol van vrouwen vaak onderbelicht. Apache sprak, kort maar krachtig, met een jonge vrouw over haar ervaringen in wat ze zelf "de buitenrand van de drugswereld" noemt.

Drugsdealer slash hoer

Een kleine stap van vrouwen in de drugscriminaliteit is wel degelijk een grote stap voor de vrouw zelf. Dat is in een notendop wat een jonge vrouw, onder de gefingeerde naam Jennifer aan Apache vertelt. Naar eigen zeggen dealt ze af en toe. "Af en toe, hé", herhaalt ze met een haast kinderlijke monkellach.

Net als anderen in het milieu is ze er niet happig op haar verhaal te vertellen. Ze houdt het kort. "In één adem. Of zeg maar in één lijntje", lacht ze. "Allez dan."

"Ik ben nu bijna midden 20 en sta al verder in mijn leven dan mijn invalide moeder en een klaploper van een vader. Een poeslieve man, hoor, die mij dolgraag ziet, maar van financiën heeft hij geen kaas gegeten. Nog voor ik in het hogere middelbaar zat, in de richting Latijn, werd de schuldenberg thuis torenhoog. Mijn schoolcijfers piekten ook aardig, maar de financiële stress in huis werd mij te veel. Ik veranderde prompt naar een praktijkgerichte opleiding in haar- en lichaamsverzorging. En zo, stap voor stap, rolde ik van de beautywereld in de drugswereld."

"Als vrouw moet je extra hard vechten tegen stereotypen, want het is gek hoe van een vrouw altijd meer verwacht wordt. Sommige mannen denken dat een vrouwelijke drugsdealer sowieso een hoer is. Maar aan koppelverkoop doe ik niet (grinnikt). Hoewel, voor high-end klanten maak ik wel eens een uitzondering omdat ze een marktsegment vormen dat ik best meer wil verkennen. Mijn uiterst verzorgde looks vormen mee het visitekaartje om VIP’s te benaderen. Zo zie je, mijn beroepsopleiding werpt toch nog vruchten af. En nu genoeg, meer zeg ik niet."

"Of misschien toch dit. Wie heeft er in godsnaam een diploma nodig als er een snelweg is naar geld? Een knooppunt met verschillende afritten. Eentje om ouders te troosten, hen van financiële zorgen te bevrijden. En eentje voor zelfzorg, want ik doe en koop wat ik wil. Latijn heeft mij alvast geleerd dat geld niet stinkt. Pecunia non olet."

De al wat ervaren Jennifer is geen uitzondering. Meer jongeren raken verstrikt in de drugscriminaliteit, soms gepaard met buitensporig geweld. Het Europese politieagentschap Europol trok begin dit jaar nog aan de alarmbel over de toenemende inzet van jongeren in drugsgeweld. Topvrouw Catherine De Bolle spreekt van een zeer zorgwekkende trend. Want niet alleen het aantal neemt toe, ook het soort feiten. Waarbij jongeren zelfs niet terugdeinzen om een huurmoord te plegen.

In België registreren de jeugdparketten evengoed een stijging in drugsdelicten bij jongeren. De drugsinbreuken zijn vooral een jongenszaak, maar meisjes maken een kleine opmars. Hun aandeel in drugsgerelateerde misdrijven bedroeg in 2022 bijna 7%. Tien jaar geleden was dat iets meer dan 5%.

Vrouwen in drugscriminaliteit: stabiel en dociel

De federale politie startte vorig jaar ruim 4.000 dossiers naar georganiseerde misdaad. Opmerkelijk is dat een aanzienlijk deel van die opgestarte dossiers, 24,6%, over drugscriminaliteit gaat. Goed voor maar liefst een kwart van de onderzoekscapaciteit van de federale politie in 2023.

De toegenomen federale politiefocus op de war on drugs legt geen grotere vrouwenparticipatie in drugscriminaliteit bloot. "Globaal genomen maken vrouwen een kleine 10% uit van het aantal verdachten in drugsdossiers. Dat aandeel is de laatste vijf jaar redelijk stabiel gebleven", zegt Jana Verdegem, persattaché van de federale politie.

Ook bij definitieve veroordelingen op basis van het strafregister is het aandeel vrouwen stabiel gebleven. De laatste jaren bedroeg het percentage van vrouwen veroordeeld voor drugsmisdrijven zo'n 9%.

Bij vrouwelijke verdachten is er evenwel een geringe toename te merken in bepaalde type van feiten, zoals de productie en het gebruik van drugs. In 2018 was een vijfde van de verdachten in drugsfabricage een vrouw. In 2019 was dat zelfs een kwart. De voorlopige cijfers voor 2023 geven 22,3% aan.

Bij drugsgebruik onder vrouwen is tevens een lichte stijging merkbaar. Bij de in- en uitvoer van drugs noteerde de federale politie dan weer een lichte daling van het aantal verdachte vrouwen. De laatste jaren ging het van 13% naar 10%. Het verschil gaat slechts over een paar procentpunten, volgens de federale politie een te kleine schommeling om er een verklaring aan te geven of bepaalde trends vast te stellen.

Hoe dan ook is de positie van de betrokken vrouwen niet meegegroeid met de verdere opgang van de drugswereld in België. "Vrouwelijke verdachten in gekende dossiers hebben vaak een eerder ondersteunende rol", zegt Jana Verdegem. "Bijvoorbeeld als money mule (geldezel, iemand die via zijn eigen rekening geld witwast voor een crimineel, red.) Sommigen hebben een familiale of romantische band met een van de andere verdachten in het dossier. Vrouwen lijken minder aanwezig in organisatorische functies binnen de georganiseerde drugscriminaliteit."

Meisjes minder in politievizier

En wat als een minderjarige drugsdelinquent geklist wordt? De jeugdrechter kan dan een plaatsing in een jeugdinstelling of een alternatieve maatregel opleggen, zoals gemeenschapsdienst. Met deze 'werkstraf' neemt de jongere verantwoordelijkheid voor de gepleegde delicten door een aantal uren gratis te gaan werken in de sociale sector.

Om zich te laten begeleiden bij die werkstraf kunnen jongeren van het arrondissement Antwerpen terecht bij vzw Elegast voor de gemeenten buiten de stad. In de binnenstad oftewel regio City (Antwerpen centrum en Borgerhout), die volgens het Zonaal Veiligheidsplan hoog scoren op drugsbezit, kan de jongere terecht bij ADAM, onderdeel van CAW Antwerpen.

Jana Joos (ADAM): 'Meisjes hebben een voordeel voor bij profilering door politie, want die heeft toch wat meer oog voor een bepaalde type jongens'

Bij die Antwerpse Dienst Alternatieve Maatregelen krijgen minderjarigen die verdacht worden van strafbare feiten een herstelgerichte aanpak via onder meer een gemeenschapsdienst en vormingstrajecten. "We zien het laatste jaar een lichte stijging in aangemelde meisjes voor druggerelateerde delicten", zegt Jana Joos, vormingswerker bij ADAM.

Het heersende stereotype dat mannen daders zijn en vrouwen slachtoffers kan vrouwelijke criminelen goed uitkomen, beaamt Joos. "Meisjes hebben een voordeel voor bij profilering door politie, want die heeft toch wat meer oog voor een bepaalde type jongens, zoals scooterjongens in een zwarte hoodie. Drugsgebruik en dealen worden nu niet meteen geassocieerd met meisjes."

"Maar meisjes lopen wel makkelijker in de kijker van loverboys", zegt Joos. Loverboys zijn tienerpooiers die meisjes via verleidingstactieken inpalmen om hen zoetjesaan in de prostitutie of in andere illegale activiteiten uit te buiten. Zoals drugs bijvoorbeeld.

Meisjes worden dan gedwongen om zich in te laten met drugshandel, waarvan de buit (grotendeels) wordt afgestaan aan hun pooier. Die meisjes komen in een emotioneel web terecht, verstrikt tussen toxische liefde, illegale praktijken en uitbuiting. "Wanneer jongens verplicht worden om te dealen, zal er meestal niet zoals bij meisjes sprake zijn van emotionele of romantische chantage, maar eerder de dreiging om hen te verlinken of om hen en hun familie fysiek kwaad te doen", zegt Joos.

Dealen als gezinszorg

Verder verschillen de drijfveren van meisjes om in de drugswereld te stappen niet bijster veel van hun mannelijke evenknieën, meent Joos. Peer pressure kan een rol spelen. "Zo van, wow, dealen is graaf. Althans dat denken sommige jongeren. Positieve feedback krijgen van leeftijdsgenoten aait menig jong ego", geeft Jana Joos als een van de redenen waarom jongeren zich met drugshandel inlaten.

Jana Joos: 'Bij sommige jongeren is de armoede thuis zo prangend en dan lonkt wat dicht bij hun leefwereld zit: drugs'

En zo zijn er nog andere verklaringen. "Sommige dealers zijn verslaafden die hun eigen gebruik betalen. Bij anderen is materialisme dan weer een reden: allerlei hebbedingen kopen om erbij te horen. Van het aanschaffen van merkschoenen tot rondsnorren op een eigen scooter."

"Koopverslavend gedrag in combinatie met de drang naar zelfstandigheid maakt de stap naar drugscriminaliteit gemakkelijk. Een stap die sociale klasse overtijgt, want minderjarigen uit welgestelde kringen kunnen evengoed van materialistische inborst zijn", zegt Joos

Drugscriminaliteit is vaak laagdrempeliger voor tieners van wie de ouders moeilijk de eindjes aan elkaar kunnen knopen. "Die tieners willen dan financieel bijdragen aan het gezin. Een studentenjob betekent traag geld verdienen en dat pas vanaf 16 jaar. Bij sommige jongeren is de armoede thuis zo prangend dat ze niet willen wachten en dan lonkt wat dicht bij hun leefwereld zit: drugs."

"Handelen in cannabis en vooral cocaïne is in sommige wijken verbazingwekkend een doodgewone zaak. Dealen wordt in de ogen van de betrokkenen iets for the greater good, een zaak voor het belang van het gezin", legt Joos uit.

Geen kinderspel

Dealen wordt haast kinderspel. "Als belletje-trek, ietwat stout, maar onschuldig. Dat is hoe sommige jongeren drugshandel zien, niet meer dan kattenkwaad. Velen zien niet in dat ze slachtoffers maken wanneer ze dealen. Van de meerderheid van de jongeren hoor ik het argument: 'we verkopen toch enkel aan mensen die er zelf naar vragen'."

Jana Joos: 'Jongeren zijn bijzonder gevoelig voor het leed dat ze hun ouders aandoen'

ADAM probeert net daar ook het verschil te maken. Door onder meer te komen tot een doorleefd schuldinzicht. "We proberen aan te tonen dat handelen in drugs geen eenmanszaak is. Als dealer vorm je een schakel in een omvangrijk systeem dat bijdraagt aan verslaving en drugsgeweld. De maatschappelijke tol is hoog."

Sommige dealers zitten bovendien soms zelf met een verslaving, daarom niet perse aan drugs, maar eerder aan geld. Hoe kick je daarvan af? "Door te blijven inzetten op familiewaarden", zegt Joos. "Jongeren zijn bijzonder gevoelig voor het leed dat ze hun ouders aandoen. Ze zijn er het hart van in als ze hun moeder of vader zien huilen."

"Daarnaast zetten we in op het versterken van talenten, want een drugsdealer heeft wel degelijk wat in zijn of haar mars. Een business runnen, klanten werven, relaties onderhouden, netwerken vormen ... Dan zeggen we tegen zulke jongeren: 'Je hebt wel wat talent in huis, sterktes die je beter in de bovenwereld kan benutten'."

Dat is volgens Jana wat sommigen ook doen als ze van de jeugdrechter een gemeenschapsdienst krijgen opgelegd. "Dan gaan ze oudjes helpen in een bejaardentehuis bijvoorbeeld. Dat is ver uit hun comfortzone, waar ze nieuwe werelden ontdekken, zelfkennis vergaren en talenten verder ontwikkelen. Het is herstelgericht werken aan zichzelf en aan de maatschappij."